Η αμπελιτσιά θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα δέντρα στην Κρήτη αν κρίνουμε από τα απολιθώματα του και από αυτό φτιάχνονται οι καλύτερες κατσούνες!!!
Η αμπελιτσιά είναι ένα δέντρο που οι περισσότεροι Κρητικοί δεν έχουν αντικρύσει ποτέ στη ζωή τους, ξέρουν όμως καλά την κατσούνα που κατασκευάζεται από το ξύλο της ή για να το θέσουμε σωστότερα, τις καλύτερες κατσούνες, αφού ποιοτικά θεωρούνται ανώτερες από εκείνες που κατασκευάζονται από κάθε άλλο είδος ξύλου.
Η αμπελιτσιά είναι ένα ενδημικό δέντρο που φύεται στην Κρήτη και μάλιστα, απειλούμενο είδος καθώς το ξύλο της είναι τόσο περιζήτητο που αφανίστηκαν πολλά δέντρα για να γίνουν κατσούνες κι άλλα ξύλινα αντικείμενα. Αν προσθέσουμε τις πυρκαγιές και τη βόσκηση, τότε το πρόβλημα επιβίωσης της μεγαλώνει. Έτσι πλέον προστατεύεται από την εθνική, την ευρωπαϊκή και τη διεθνή νομοθεσία.
Να επισημάνουμε πως η αμπελιτσιά, ή αμπελιτσά, ή ανέγνωρο, Zelkova abelicea, όπως είναι η επιστημονική ονομασία της, δεν συναντάται στα πεδινά του νησιού αλλά στα ορεινά και μάλιστα αρκετά ψηλά.
Για να δούμε από κοντά την αμπελιτσιά θα πρέπει να ανέβουμε πάνω από τα 800 μέτρα υψόμετρο είτε στα Λευκά Όρη, είτε στον Ψηλορείτη, είτε στη Δίκτη.
Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα δέντρα στην Κρήτη αν κρίνουμε από τα απολιθώματα του, ηλικίας 8 εκατομμυρίων ετών, που βρέθηκαν στην περιοχή της Μακρυλιάς.
Με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, ο πληθυσμός της αμπελιτσιάς στις μέρες μας είναι ζήτημα να φθάνει τα 20.000 δέντρα σε όλο το νησί, με την συντριπτική τους πλειοψηφία να απαντάται στα Λευκά Όρη.
Βέβαια υπάρχει και αμπελιτσιά θάμνος, οπότε αν προσθέσουμε και τους θάμνους ο αριθμός ανεβαίνει. Όμως το κακό με την αμπελιτσιά στην θαμνώδη μορφή της είναι πως αποτελεί λιχουδιά για τα κοπάδια που βόσκουν ελεύθερα στα βουνά οπότε δύσκολα μπορεί να εξελιχθεί σε δέντρο.
Στα αξιοσημείωτα, αναφορικά με το συγκεκριμένο δέντρο, και η προσπάθεια φορέων της Κρήτης που αξιοιποίησαν έκταση, την οποία τους παραχώρησε ο Δήμος Πλατανιά στον Ομαλό Χανίων, για να λειτουργήσει φυτώριο αμπελιτσιάς ώστε το είδος να μην χαθεί αλλά να πολλαπλασιαστεί.
